عقل در فلسفه اسلامی

عقل در تعریف فیلسوفان مسلمان در صورت نوعیه و حقیقت انسانی ماخوذ است دارای مراتب و انواعی است .برخی از مراتب ان مجرد تام بوده و در ذات و فعل خود بی نیاز از ماده است . این معنای از عقل ارتباط تدبیری با بخشی خاص از عالم و یا موجودات طبیعی ندارد وتاثیر آن نسبت به همه اجزاءطبیعت یکسان است.عقلی که دارای تجرد تام است ،در تعریف و هویت نفس انسان حضور ندارد .عقلی که در نفس انسان ماخوذ است ، موجودی است که به حسب ذات خود مجرد است و لکن در فعل وتدبیر خود نیازمند به ماده  است . این معنای از عقل، اولا دارای دو بخش عملی ونظری بوده وثانیا به حسب قوه و فعل دارای مراتبی است.

عقل نظری به ادراک حقائق می پردازد ،و عقل عملی به حوزه تدبیر ،عزم وجزم نظر دارد و در قلمرو رفتار قرار می گیرد .اراده وگرایش آدمی گاه متوجه امور و حقائق محسوس و مادی بوده وگاه در حوزه امور خیالی و وهمی می باشد .از کشش و دفعی که در محدوده حس و خیال قرار می گیرد با عنوان شهوت و غضب یاد می شود .و گاه نیز اراده و عزم آدمی متوجه اهداف و آرمان هایی است که توسط عقل نظری شناخته شده و تائید می شود این نوع اراده وکشش در محدوده عقل عملی قرار     می گیرد . همچنان که گفته شد، برخی از افراد از عقل نظری قوی برخوردارند و لکن عقل عملی آنها ضعیف است ،بعضی عکس گروه نخست می باشد ، بعضی دیگر هر دو عقل آنها ضعیف می باشد و گروه آخر کسانی هستند که در عقل نظری و عملی توانا هستند .شیخ اشراق گروه آخر را فیلسوف کامل می داند .(43)

  

منابع و مآخذ:

1-سید محمدحسین طبا طبائی ،تفسیر المیزان،ج2 ،ص396،ذیل ایه 269 بقره

2-اصول کافی ،ج1 ،باب عقل و جهل ،روایت 1

3-غررالحکم ،ص51

4-امام موسی کاظم (ع)،فقره 28 ،روایت هشام

5-میزان الحکمه،ج6 ،ماده عقل

6-تحف العقول،ص463

7-نهج البلاغه،خطبه اول

8-امام موسی کاظم(ع)،فقره 15،روایت هشام

9-اصول کافی ،ج1،باب عقل وجهل،روایت1

10- اصول کافی ،ج1،باب عقل وجهل،روایت6

11-بحار الانوار،ج1،ص82

12-اصول کافی ،ج1،باب عقل وجهل،روایت 29

13-بحار الانوار،ج87،ص7

14-بحار الانوار،بیروت،ج1،ص29

15-وسائل الشیعه ،طبع موسسه آل البیت،ج15،ص208

(8)

16-آیت الله جوادی آملی،شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی،ص119

17-اصول کافی ،ج1 ،ص11

18-شهید مطهری ،آشنایی با قرآن،ج1و2،ص169

19-آیت الله جوادی آملی،شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی،ص119

20- آیت الله جوادی آملی،صورت و سیرت انسان در قرآن،ص235

21- آیت الله جوادی آملی،شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی،ص119

22 - آیت الله جوادی آملی،شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی،ص119

23 - آیت الله جوادی آملی،شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی،ص122

24 -آیت الله جوادی آملی،شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی،ص120

25-ده گفتار ،شهید مطهری،ص51و52

26-مصباح الشریعه،باب 38،ص223

27-بحارالانوار ،ج1،ص87

28- ده گفتار ،شهید مطهری،54

29-انسان وایمان ،شهید مطهری،ص66

30-اصول فلسفه و روش رئالیسم ،ج5 ،ص12و13

31-انسان کامل،شهید مطهری ،ص152

32-عدل الهی ،شهید مطهری،مقدمه،ص31

33- اصول فلسفه و روش رئالیسم ،ج5 ،ص12و13

34- آیت الله جوادی آملی،شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی،ص128

35- امدادهای غیبی اثر شهید مطهری ص 8 .

36- تعلیم و تربیت در اسلام  شهید مطهری ص 271 .

37 - مجموعه آثار شهید مطهری ج 4 ص 364 .

38- سوره زخرف آیه 22 .

39- نهج البلاغه ترجمه شهیدی ، ج 1 ص 6 .

 40- تکامل اجتماعی انسان، شهید مطهری ص 33 .  

  41- تکامل اجتماعی انسان ، شهید مطهری ص 28 .

  42- بیست گفتار  شهید مطهری ، ص 214 – 215 .

43-حورا،(کیهان،مورخ9/7/1384 ،ص12 )